^{#smrgKİTABEVİ} Tarih-i Reşidi: Geride Bıraktıklarımızın Hikayesi - 2006

Dediklerine göre şimdi tövbe etmiş ve iyi yola girmiş. Elinden yazı yazmak, resim yapmak, ok, mızrak ve yay kullanmak gibi her iş gelirmiş. Şairlik kabiliyeti de vardır... (Babürname'den)

Babür'ün teyze oğlu Mirza Haydar Duğlat'ın bu eseri, Babür, Gülbeden, Mirhond, Hondmir vb. çağdaşlarının eserlerinde hiç geçmeyen pek çok tarihî olaya ışık tutması ve özellikle Türklerin Tibet'le olan bağlantılarını açığa çıkarması bakımından oldukça önemli bir eser ve aynı zamanda Türk tarihine ışık tutan birinci el kaynaklardandır. Özellikle Tibet'le ilgili verdiği bilgiler hayli enteresandır.

MİRZA HAYDAR DUĞLAT, Mirza Muhammed Haydar Duğlat adıyla da bilinen Mirza Haydar Köregan (1500-1551), Kaşgar hükümdarı Duğlat Emir ailesinin prensi ve Babur Şah'ın kuzenidir. Devrin önde gelen tarihçisi olması hasebiyle Ahmed Han'ın 1514'te ölümü üzerine Doğu Türkistan'ın yazgısına egemen olan Sultan Said Han'a (1514-1533) danışmanlık yapmıştır. Aynı zamanda rütbeli bir asker olan Mirza Haydar, 1533 senesinde Keşmir Yarkend'de Saidiye Hanlığı Sultanı Said Han'ın yanında savaşır. 1533 yılında vefat eden Said Han'ın oğlu Abdürreşid Han (1533-1565), Mirza Haydar'ın amcasını öldürünce Kuzey Hindistan'da hüküm süren Nasıreddin Muhammed Hümayun Şah'ın (1508-1556) yanına gidip asker olarak hayatını sürdürmüş ve 1540-1551 senelerinde Keşmir'in hâkimi olmuştur.

Mirza Haydar Duğlat'ın 1521-1546 yılları arasında Doğu Türkistan'da gerçekleşen olayları Fars dilinde anlattığı ünlü eseri Târîh-i Reşîdî, Dîvânu Lügâti't-Türk ile Kutadgu Bilig'den sonra o coğrafyaya ait en önemli eser addedilir. Cehânnâme destanı ise Mirza Haydar'ın Çağatayca kaleme aldığı eseridir. Bunlar dışında bazı araştırmacılara göre Mirza Haydar'ın Mahmûdnâme adlı önemli bir Çağatayca eseri olduğu ve eserin bir nüshasının II. Dünya Savaşı'ndan önce Berlin Humboldt Üniversitesi Kütüphanesi'nde görüldüğü söyleniyorsa da yazmanın şu an nerede olduğu bilinmemektedir.