^{#smrgKİTABEVİ} Yeraltından Notlar -

Ben hasta bir adamım... Topraktan ve halkın temelinden kopmuş... Kendi kendime serüvenler uydurur... yaşama oyunları oynardım... İçimdeki sürekli kaynaşmayı dış etkilerle bastırmaya çalışırdım...

...Dünyada ikinci derecedeki bir rolü kendime yakıştıramıyor, bu nedenle de ikinci olmaktansa sonuncu olmaya seve seve katlanıyordum... Çamurlar içinde debelenirken bile, "bir gün gelecek kahraman olacağım" diye avutuyordum kendimi... Hayâllerle oyalanıyorum... öteden beriden, ozanlardan, romancılardan kaptığım kusursuz hayat sahnelerini istediğim gibi bozup değiştirebiliyordum bu hayâllerimde... Yeryüzünde gerçek hiçbir varlıkla ilişkisi olmayan, bu tümüyle hayâl ürünü olan aşklarım ruhumu o denli cömertçe doyuruyordu ki, sonradan gerçek bir aşka en ufak bir gereksinme duymuyordum. Doğrusu, gerçekte var olan birini sevmek benim için lüks olurdu...

Çünkü bizler, az ya da çok, yaşama alışkanlığını yitirmiş, aksak aksak yürümeye çalışan insanlarız. Hem de asıl "gerçek yaşamdan" iğrenecek, onun adını bile işitmek istemeyecek kadar yabancılaşmışızdır. Bu yadırgamayı, asıl gerçek yaşam'ı bir iş, bir görev sayacak, bu yaşamı bir kitaptan öğrenmeyi her şeyden üstün tutacak kadar da ileri götürmüşüzdür işi... Bizler ölü doğmuşuz, zaten çoktandır canlı sayılmayan babaların soyundan doğmuşuz ve bu durum da gitgide daha çok hoşumuza gidiyor. Bundan bir zevk payı bile çıkarıyoruz. Hattâ neredeyse düşüncelerin bizleri doğurmasını sağlayacağız... Biz bugün canlılık denen şeyin nerede bulunduğunu, neyin nesi olduğunu, hangi adla çağrıldığını bile bilmiyoruz...

Dostoyevski'nin mistik romanlarından biri Yeraltından Notlar. Daha sonraki başyapıtları olan Suç ve Ceza, Ecinniler gibi romanlarına da bir başlangıç neredeyse.

Küçük bir miras kalınca, memurluktan ayrılmış küçük bir adam. Kararsızlıkları, zayıflıkları, tutarsızlıklarıyla derinlemesine tanıtıyor onu bize Dostoyevski. İnsan denen canlının karmaşık bilinçaltını büyük bir iç sıkıntısıyla işlemiş kitap boyunca. Kızarız ona, sinirleniriz ama biliriz ki başka türlü olamaz o.