#smrgSAHAF Osmanlılarda Sağlık = Health in the Ottomans 2 Cilt TAKIM -
Yazı ve yayın kurulu üyelerinin meslek farklılığıyla interdisipliner bir mahiyete sahip, geniş bir ekibin gerçek manada takım çalışmasının mahsulü olan eserin birinci cildinde Osmanlı sağlık tarihinin temel konularını ele alan 23 bilimsel çalışma yer alıyor. Bu makalelerden bir kısmı sağlık başta olmak üzere Osmanlı tarihinin çeşitli alanlarıyla ilgilenen uzmanlara hitap ediyor. “Osmanlı hekimbaşılar ve hassa hekimleri”, “Osmanlı ordusunda sağlık hizmetleri”, “Osmanlı bahriyesinde sağlık hizmetleri”, “Osmanlı tıbbının kaynakları”, “Osmanlı döneminde Türkçe tıp yazmaları”, “Osmanlı döneminde Arapça tıp yazmaları”, “Osmanlı Devleti'nde tıp eğitimi”, “Osmanlı döneminde ilaç yapımında kullanılan tıbbi bitkiler”, “Osmanlı darüşşifaları”, “Osmanlı kadı sicillerinin tıp tarihi araştırmalarındaki önemi”, “Osmanlı tıp tarihi araştırmaları bibliyografyası” daha çok uzmanlara yönelik çalışmalar. Bir de uzmanlar kadar, kültür, sanat, edebiyat, tarih meraklılarına ve farklı ilgi alanlarına hitap eden çalışmalar da birinci cildin sayfalarında yer alıyor: “Modern tıp penceresinden Osmanlı tıp anlayışına bakış” “Osmanlı hastahane yönetmelikleri: Vakfiyelerde Osmanlı darüşşifaları” “Osmanlı hekimliğinde tıp ahlakı” “Tıp dilinin Türkçeleşmesi meselesi”, “Osmanlı tıbbında gül”, “Osmanlı mahallesinin sakinleri: Mecnunlar ve deliler”, “Osmanlı'da serbest hekimlik yapan tabipler”, “Divan Edebiyatın da Sağlık”, “Hukuk ve Tıp: Fetvalara göre Osmanlı toplumunda hasta-doktor ilişkileri”, “Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ne göre Osmanlılar'da sağlık hayatı”...
İkinci cilt de ise bilgi, uzmanlık, zaman, imkân ve mekân açısından ulaşılması pek de kolay olmayan arşiv vesikaları ilgililerin istifadesine sunulmaktadır. Kitaptaki belge sayısı 1500-2000 arasındadır ki bu son derece önemli bir rakamdır. Belgeler, Başbakanlık Osmanlı, Topkapı Sarayı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Şer'iyye Sicil arşivleri ve çeşitli kütüphanelerde seçkin bir ekibin yoğun mesaisiyle milyonlarca vesika arasından tespit edilmiş, Türkçe ve İngilizce özetiyle birlikte günümüz alfabesine aktarılmıştır. Yayınlanan belgeler, tespit edilen binlerce vesika içerisinden, içerik, konu, coğrafya, tür, ait oldukları dönem, gördükleri işlem ve örnekleme gibi kriterler doğrultusunda belirlenmiştir. Belgeler konu zenginliği kadar İmparatorluk coğrafyasının genişliğini yansıtılmasıyla da dikkat çekiyor. Kitapta, padişahların emirleri, yöneticilerin kararları, devletin resmi yazışmaları, mahkeme hükümleri, vakfiyeler, fetvalar, tıp teorisyen ve pratisyenlerinin görüşleri bir arada sunuluyor. Böylece uzmanlar ve meraklılar ilgi duydukları konuyla ilgili bilgi ve belgeleri aynı kitapta bulabiliyor.
Belgeler, doktor atamalarından, hastalık ve ilaç adlarına, hastahane yönetiminden, gider kalemlerine varıncaya kadar, günümüz toplumunda karşılaşılan sağlıkla onlarca konu hakkında tarihteki uygulama, şikayet, öneri ve talepleri aktaran belgeler kuyucuyu zaman zaman düşündürüyor, zaman zaman gülümsetiyor. Bazen de günümüzle karşılaştırma yapma, mevcut uygulamaları tarihi delillerle savunma veya sorgulama imkânı sağlıyor.
Kitabın bir önemli bir özelliği de görsel zenginliğidir. Kitaptaki görsel unsur, bu tarz akademik çalışmalarda pek rastlanmayan bir zenginlikte ve ustalıkta yansıtılmış. Editörler tarafından çeşitli illerdeki kütüphane, müze, merkez ve özel arşivlerden büyük gayretlerle 3000 civarında fotoğraf çekilmiş, bunlardan 500'e yakını eserde değerlendirilmiştir. Kitapla, onlarca gravür, minyatür, çizim, fotoğraf, yazma tuğra, ferman, berat görüntüsü okuyucuya sunulmaktadır. Böylece, görsel materyal, bu tarz akademik çalışmalarda pek rastlanmayan büyük bir zenginlik ve titizlikle yansıtıldığı eser, “okunur” olmanın yanında “seyredilir” bir özellik kazanmıştır.
Neticede, proje safhasından planlamaya, muhtevanın hazırlanmasından tasarım, baskı ve cildine varıncaya kadar her aşaması titizlikle takip edilen, kendisine özgü pek çok hususiyete sahip, benzer çalışmalara örnek olabilecek ve takdirle karşılanacak bir eser hazırlandı. (Önsözden)
Yazı ve yayın kurulu üyelerinin meslek farklılığıyla interdisipliner bir mahiyete sahip, geniş bir ekibin gerçek manada takım çalışmasının mahsulü olan eserin birinci cildinde Osmanlı sağlık tarihinin temel konularını ele alan 23 bilimsel çalışma yer alıyor. Bu makalelerden bir kısmı sağlık başta olmak üzere Osmanlı tarihinin çeşitli alanlarıyla ilgilenen uzmanlara hitap ediyor. “Osmanlı hekimbaşılar ve hassa hekimleri”, “Osmanlı ordusunda sağlık hizmetleri”, “Osmanlı bahriyesinde sağlık hizmetleri”, “Osmanlı tıbbının kaynakları”, “Osmanlı döneminde Türkçe tıp yazmaları”, “Osmanlı döneminde Arapça tıp yazmaları”, “Osmanlı Devleti'nde tıp eğitimi”, “Osmanlı döneminde ilaç yapımında kullanılan tıbbi bitkiler”, “Osmanlı darüşşifaları”, “Osmanlı kadı sicillerinin tıp tarihi araştırmalarındaki önemi”, “Osmanlı tıp tarihi araştırmaları bibliyografyası” daha çok uzmanlara yönelik çalışmalar. Bir de uzmanlar kadar, kültür, sanat, edebiyat, tarih meraklılarına ve farklı ilgi alanlarına hitap eden çalışmalar da birinci cildin sayfalarında yer alıyor: “Modern tıp penceresinden Osmanlı tıp anlayışına bakış” “Osmanlı hastahane yönetmelikleri: Vakfiyelerde Osmanlı darüşşifaları” “Osmanlı hekimliğinde tıp ahlakı” “Tıp dilinin Türkçeleşmesi meselesi”, “Osmanlı tıbbında gül”, “Osmanlı mahallesinin sakinleri: Mecnunlar ve deliler”, “Osmanlı'da serbest hekimlik yapan tabipler”, “Divan Edebiyatın da Sağlık”, “Hukuk ve Tıp: Fetvalara göre Osmanlı toplumunda hasta-doktor ilişkileri”, “Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ne göre Osmanlılar'da sağlık hayatı”...
İkinci cilt de ise bilgi, uzmanlık, zaman, imkân ve mekân açısından ulaşılması pek de kolay olmayan arşiv vesikaları ilgililerin istifadesine sunulmaktadır. Kitaptaki belge sayısı 1500-2000 arasındadır ki bu son derece önemli bir rakamdır. Belgeler, Başbakanlık Osmanlı, Topkapı Sarayı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Şer'iyye Sicil arşivleri ve çeşitli kütüphanelerde seçkin bir ekibin yoğun mesaisiyle milyonlarca vesika arasından tespit edilmiş, Türkçe ve İngilizce özetiyle birlikte günümüz alfabesine aktarılmıştır. Yayınlanan belgeler, tespit edilen binlerce vesika içerisinden, içerik, konu, coğrafya, tür, ait oldukları dönem, gördükleri işlem ve örnekleme gibi kriterler doğrultusunda belirlenmiştir. Belgeler konu zenginliği kadar İmparatorluk coğrafyasının genişliğini yansıtılmasıyla da dikkat çekiyor. Kitapta, padişahların emirleri, yöneticilerin kararları, devletin resmi yazışmaları, mahkeme hükümleri, vakfiyeler, fetvalar, tıp teorisyen ve pratisyenlerinin görüşleri bir arada sunuluyor. Böylece uzmanlar ve meraklılar ilgi duydukları konuyla ilgili bilgi ve belgeleri aynı kitapta bulabiliyor.
Belgeler, doktor atamalarından, hastalık ve ilaç adlarına, hastahane yönetiminden, gider kalemlerine varıncaya kadar, günümüz toplumunda karşılaşılan sağlıkla onlarca konu hakkında tarihteki uygulama, şikayet, öneri ve talepleri aktaran belgeler kuyucuyu zaman zaman düşündürüyor, zaman zaman gülümsetiyor. Bazen de günümüzle karşılaştırma yapma, mevcut uygulamaları tarihi delillerle savunma veya sorgulama imkânı sağlıyor.
Kitabın bir önemli bir özelliği de görsel zenginliğidir. Kitaptaki görsel unsur, bu tarz akademik çalışmalarda pek rastlanmayan bir zenginlikte ve ustalıkta yansıtılmış. Editörler tarafından çeşitli illerdeki kütüphane, müze, merkez ve özel arşivlerden büyük gayretlerle 3000 civarında fotoğraf çekilmiş, bunlardan 500'e yakını eserde değerlendirilmiştir. Kitapla, onlarca gravür, minyatür, çizim, fotoğraf, yazma tuğra, ferman, berat görüntüsü okuyucuya sunulmaktadır. Böylece, görsel materyal, bu tarz akademik çalışmalarda pek rastlanmayan büyük bir zenginlik ve titizlikle yansıtıldığı eser, “okunur” olmanın yanında “seyredilir” bir özellik kazanmıştır.
Neticede, proje safhasından planlamaya, muhtevanın hazırlanmasından tasarım, baskı ve cildine varıncaya kadar her aşaması titizlikle takip edilen, kendisine özgü pek çok hususiyete sahip, benzer çalışmalara örnek olabilecek ve takdirle karşılanacak bir eser hazırlandı. (Önsözden)
