^#smrgSAHAF Muhayyelat-ı Aziz Efendi ( Aziz Efendi'nin Hayalleri ) -

Yapılan karşılaştırmalar, Muhayyelât'taki bazı hikâyelerin konuları ile "Bin Bir Gündüz" dekiler arasında benzerlikler hattâ tıpkılıklar bulunduğunu göstermiştir. Ancak, Muhayyelât'ta (bir kısmı da orijinal olan) konu ve olaylardan çok daha fazla, insanı hayrete düşüren "hayâl"ler, bu hayalleri çağıran buluş'lar, bunlarla verilmek istenen ibretler, ahlâk, tasavvuf, fazilet dersleri önemlidir. Zaten, eserine "Muhayyelât" (Hayaller) adını vermiş olması, müellifin özellikle hangi tercihi yapmış bulunduğunu göstermektedir.

Bu hayaller, o kadar önemli, şaşırtıcı, iç açıcı ve moderndir ki, çağdaş sinema, tiyatro, televizyon ve hareketli resim imkânları içine konulduğu zaman, bize Walt Disney'in dünyasına benzer fantazyalar. cümbüşler, sürprizler dolu bir dünya kazandırabilir.

Eserin değerlendirilmesinde asıl miyar olan bu hayal gücünün yanısıra, çok kuvvetli akıl, mantık, ahlâk, din, tasavvuf, aile öğütleriyle, dostluk, arkadaşlık, vefakârlık, dürüstlük, namusa, iffete bağlılık telkinleri de ustalıkla verilmektedir. Bu ibretler, hikâyelerin akışı içinde eritilmektedir. - Ahmet Kabaklı