^{#smrgKİTABEVİ} Edebiyat Kuramı Giriş - 2022

Büyük bir anlatım ustalığı ve esprisiyle kaleme alınmış bu yapıtında Terry Eagleton edebiyat kavramının kapsamlı bir incelemesine girişiyor. Romantizmdeki köklerinden günümüzdeki çeşitli kuramlarına kadar modern edebiyat olgusunu açık ve anlaşılır bir dille irdeliyor. Yeni eleştiri, fenomenoloji, yorumsama, yapısalcılık gibi kimi çağdaş düşünce akımlarının edebiyat yapıtlarını değerlendirme konusundaki yaklaşımlarını tartışıyor.

Eagleton'ın tüm yapıt boyunca göstermeye çalıştığı temel öğe ise, modern edebiyat kuramı tarihinin çağımızın politik ve ideolojik tarihinin bir parçası olması. Edebiyat kuramının politik inanç ve ideolojik değerlere ayrılmaz bir biçimde bağlı olduğu ve "saf" bir edebiyat kuramı savının akademik bir mit olmaktan öteye gidemeyeceğini savunması.

"Elinizdeki kitabında artık Terry Eagleton Marksist eleştiri sorunsalıyla boğuşmuyor. Yüzyılın başından beri etkili olmuş çeşitli kuram ve yöntemlerin Marksist açıdan bir değerlendirmesini yapıyor yalnızca. Ele aldığı kuram ve yöntemleri aktarışındaki berraklıkla bunları değerlendirirken sergilediği dümdüz ve dinamik irdeleyiciliğini, son bölüme kadar eksilmeyen bir enerji, düşmeyen bir tempoda sürdürüyor. 'Siyasal Eleştiri' adını verdiği sonuç bölümünde ise eleştirinin ölümünü ilan ediyor. Kitabının gerek içeriğini, gerekse başlığını oluşturan 'edebiyat kuramı'nı bir yok-konu olarak niteliyor." - Önsöz / Jale Parla

"... Eagleton'ın kuramsal soruşturmanın ufkunu genişleten sağlam dayanak noktaları, akıcı üslubu ve zengin malzemesi, ele aldığı konulara hâkimiyeti ve tabii ki çeviriyi yapan Esen Tarım'ın, Eagleton'un düşüncelerine nüfuz edebilmemizi sağlayan, yerinde ve anlaşılır dili yapıta hakkı olan zamanı ayırmamızı zorunlu kılıyor." - Hakkı Ünler / Cumhuriyet Kitap
"Eagleton'ın kitabı hem biçimciliğin, hem de tarihi eleştirinin hemen bütün evrelerinin, bir başka deyişle yirminci yüzyıl eleştiri yöntemlerinin bir bileşkesini sunuyor, diyebiliriz." - Nazan Aksoy / Birikim

Edebiyat kuramı, nükleer fizik kadar anlaşılmaz bir şey midir? Sadece edebiyat metinlerini içeren ve sadece onlara uygulanabilen bir edebiyat kuramından söz etmek mümkün müdür? Eagleton, edebiyat çalışmalarının neden nükleer fizikten farklı olduğunu, edebiyatın herkese ulaşabilecek ''sıradan'' bir dile sahip oluşuyla açıklıyor; işçi, avukat, antropolog, öğrenci yani hemen herkes edebiyatı okuyabilir, anlayabilir ve zevk alabilir. Ama bu, demokratik bir yaklaşımı benimseyen, belirli bir tarihsel dönemde ortaya çıkmış belirli bir edebiyat kuramı tezidir.

Eagleton, Edebiyat Kuramı'nda temel olarak, kendinden menkul edebiyat kuramı diye bir şeyin olmadığını ve olamayacağını; bu kuramın, kimi insani bilim alanlarından çıkıp onlarla sürekli flört halinde hayata devam ettiğini söylüyor.

Yazar, ''Edebiyat Nedir?'' gibi temel ama cevaplandırması da bir o kadar zor bir soruyla yola çıkıyor. Bu soru ve çevresinde konumlanan ''kurmaca'', ''hayal gücü'', ''edebi dil'', ''edebi aygıt'' gibi kavramlara dair sorulara, Marksist ve tarihsel bir yaklaşımla, kimi zaman çok sevimli ve hınzırca denebilecek örneklerle cevaplar arıyor. Kitabın ilerleyen bölümlerinde fenomenoloji, yorumbilgisi, alımlama kuramı, yapısalcılık, göstergebilim, postyapısalcılık ve psikanaliz duraklarına uğrayarak, bunları salt tarif etmekle yetinmeyip her biri için politik, tarihsel, eleştirel bağlama oturan çarpıcı tartışmalar yapıyor.

Edebiyat kuramı gibi asık suratlı olabilecek bir meseleyi kimi zaman gülümseyerek, hatta bazen yüksek sesle gülerek okuma zevki veren bu kitap sadece edebiyat eleştirmenlerinin ya da öğrencilerin değil, edebiyatı seven, okuyan herkesin ilgisini hak ediyor.

Genişletilmiş yeni basımında yer alan sonsözdeki samimi Marksist kuram özeleştirisine; feminist ve postyapısalcı kuramlarla ilgili 90'lı yıllarda yapılan en taze tartışmalara; kültürel incelemeler, postmodern kuram, yeni tarihselcilik, postkolonyal kuram gibi yakın tarihli tartışma ve eleştirilere, ayrıca tüm bunlarla ilgili verilen kapsamlı okuma listelerine de özellikle dikkat!

YAZAR Terry Eagleton Britanya'nın yaşayan en büyük edebiyat eleştirmeni ve düşünürü kabul edilen Terence Francis Eagleton, 22 Şubat 1943'te Salford'da doğdu. Oldukça yoğun bir Katolik öğrenimi gördükten sonra, Raymond Williams'tan da dersler alacağı Cambridge Üniversitesi'ne girdi ve burada lisans, lisansüstü ve doktora yaptıktan sonra kısa bir süre İngiliz Edebiyatı üzerine dersler verdi. Oxford Üniversitesi (1992-2001), Manchester Üniversitesi, Notre Dame Üniversitesi ve halen çalıştığı Lancaster Üniversitesi'nde daimi hocalık yaptığı gibi daha birçok üniversitede de misafir hoca olarak konferanslara katılıp sunumlar yaptı. Ayrıca New Left Review ve New Statesman dergilerine yıllarca yazılarıyla katkıda bulundu.

Eagleton, ilk iki kitabı, Shakespeare and Society (1967) ve Exiles and Emigrés'te (1970) edebiyata Katoliklikle sosyalizmin ilginç bir sentezini yaparak yaklaştı. İleriki yıllarda böylesi bir sentez arayışından koparak Althusser Okulu'nun edebiyat kuramı alanındaki en önemli adı Pierre Macherey'nin izini sürecek; “bütünlük”, “organiklik” ve “yansıma” gibi Hegel kökenli kavramların edebiyat yapıtlarını çözümlemekte kullanılmasına karşı çıkacaktır. Marxism and Literary Criticism (1976; Marksizm ve Edebiyat Eleştirisi, Çev. Utku Özmakas, İletişim Yay., 2012) adlı yapıtında Marksist gelenekteki benzer eğilimleri sert bir biçimde eleştirmiştir. Criticism and Ideology (1976; Eleştiri ve İdeoloji, Çev. E. Tarım & S. Öztopbaş, İletişim Yay., 1985) kitabında ise yapısalcılıktan esinlenen bir “metinbilimi” kavrayışına maddeci ve bilimsel bir içerik kazandırmak için edebiyat yapıtı ile ideolojiler arasındaki, “yansıtma” kavramının kuşatamadığı karmaşıklıktaki ilişkileri incelemiştir.

Eagleton, metni “açıklamaya” çalışan '80'lerdeki bilimsel yönelimini yavaş yavaş terk ederek metni “kullanmaya” ağırlık veren, daha siyasal bir yaklaşımı benimsemiştir. Walter Benjamin or Towards a Revolutionary Criticism (1981; Walter Benjamin ya da Bir Devrimci Eleştiriye Doğru, Çev. Ferit Burak Aydar, Agora Yay., 2013); Literary Theory (1983; Edebiyat Kuramı Giriş, Çev. Tuncay Birkan, Ayrıntı Yay. 1990) ve The Function of Criticism (1984; Eleştirinin Görevi, Çev. İsmail Serin, Ark Yay., 1998) gibi yapıtlarında, Benjamin'in yanı sıra, Mikhail Bakhtin, Derrida, Wittgenstein, Foucault ve feminist hareketin bu siyasal yaklaşımı büyük ölçüde etkilediği görülür.

Edebiyat kuramı alanındaki bu çalışmalarının yanında edebiyat “pratiğine” de bulaşmış, Brecht and Company (yayımlanmadı) ve Saint Oscar (1990) adlı iki oyun ve tek romanı olan Saints and Scholars'ı (1987; Azizler ve Alimler, Çev. Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, 2003) yazmıştır.

Türkçeye çevrilen diğer yapıtları şunlardır: Myths of Power: A Marxist Study of the Brontës (1975; Güç Mitleri & Bronte Kardeşlere Marksist Bir Bakış, Çev. Alev K. Bulut, Can Yay., 2017); Shakespeare (1986; William Shakespeare, Çev. A. Cüneyt Yalaz, Boğaziçi Üniversitesi Yay., 1998); The Ideology of The Aesthetic (1990; Estetiğin İdeolojisi, Çev. Bülend Gözkân vd, Doruk Yay., 2002); Ideology: An Introduction (1991; İdeoloji, Çev. Muttalip Özcan, Ayrıntı Yay., 1996); Heathcliff and The Great Hunger (1995); The Illusions of Postmodernism (1996; Postmodernizmin Yanılsamaları, Çev. Mehmet Küçük, Ayrıntı Yay., 1999); The Idea of Culture (2000; Kültür Yorumları, Çev. Özge Çelik, Ayrıntı Yay., 2005); The Gatekeeper (2001; Kapı Bekçisi, Çev. Gökçen Ezber & Rana Kahraman, Bilge Kültür Sanat, 2002); After Theory (2003; Kuramdan Sonra, Çev. Uygar Abacı, Literatür Yayıncılık, 2004); Sweet Violence the Idea of the Tragic (2003; Tatlı Şiddet-Trajik Kavramı, Çev. Kutlu Tunca, Ayrıntı Yay., 2012); Figures of Dissent (2003; Aykırı Simâlar, Çev. Ayşe Şirin Okyavuz, Epos Yay., 2006); The English Novel (2004; İngiliz Romanı, Çev. Barış Özkul, Sözcükler Yay., 2012); How to Read a Poem (2006; Şiir Nasıl Okunur?, Çev. Kaya Genç, Ayrıntı Yay., 2015); The Meaning of Life (2007; Hayatın Anlamı, Çev. Kutlu Tunca, Ayrıntı Yay., 2012); On Evil (2010; Kötülük Üzerine Bir Deneme, Çev. Şenol Bezci, İletişim Yay., 2011); Why Marx Was Right (2011; Marx Neden Haklıydı?, Çev. Oya Köymen, Yordam Yay., 2011); The Event of Literature (2012; Edebiyat Olayı, Çev. Başak Yüce, Sel Yay., 2012); How to Read Literature (2013; Edebiyat Nasıl Okunur, Çev. Elif Ersavcı, İletişim Yay., 2013); Culture and the Death of God (2014; Tanrı'nın Ölümü ve Kültür, Çev. Selin Dingiloğlu, Yordam Yay., 2014) ve Hope Without Optimism (2015; İyimser Olmayan Umut, Çev. Emine Ayhan, Ayrıntı Yay., 2016).