^{#smrgKİTABEVİ} Doğuya Seyahat: Bir Fransız Konsolosunun Gözüyle 1830'ların Trabzonun'dan Siyaset ve Toplum - 2022

1796'da Cantal'da doğan Victor Fontanier eczacılık ve kısa süren Ecole normale supérieure'daki eğitiminden sonra Ecole des naturalistes voyageurs'e girdi. İki sene sonra Fontanier'nin Doğu macerası başladı ve 1821'de Fransız hükümetinin emriyle Osmanlı İmparatorluğu ve özellikle de Karadeniz hakkında incelemeler yapmak üzere Doğu'daki ilk seyahatine çıktı. Fontanier bu ilk seyahatinde Marsilya'dan yola çıkarak İstanbul'a ulaştı. İki aylık bir İstanbul ikametinden sonra Kırım'da bazı incelemeler yapmak üzere Odesa'ya gitti. Buradan da Rusya'nın Kafkas eyaletlerinden geçerek Bakü'ye ulaştı. Bakü'den sonra Erivan ve Nahcivan'ı ziyaret etti.

İran tarafına geçerek Hamedan yoluyla Bağdat, Basra ve Buşir'e ulaştı ve buralarda incelemeler yaptı. Daha sonra Tebriz'e, buradan da tekrar Gürcistan'a döndü ve karayoluyla Anadolu'da seyahatler yaparak İstanbul'a ulaştı. Fontanier Doğu'ya Seyahat adlı üçleme eserinin ilk cildini Redutale'den İstanbul'a kadarki bu yolculuğuna; ikinci cildini ise bu seyahati dönüşünde, yani 1826-1827'deki İstanbul ve Yunanistan'daki politik gelişmelere; İstanbul'dan İzmir'e olan seyahatine dair ayrıntılara ve Ege adaları ile ilgili gözlemlerine ayırmıştır.

Fontanier'nin bu ilk Doğu misyonu 1829'da Fransa'ya dönmesi ile sona erdi; fakat onun Kafkasya'daki Rus eyaletleri, Gürcistan, İran sınırı ve arkasından Trabzon ticareti hakkındaki raporları bu kez 1830'da Trabzon'a konsolosluk görevlisi olarak atanmasında oldukça etkili oldu. 1830'un sonlarında Trabzon'a ulaşan Fontanier, yaklaşık iki yıllık Trabzon ikametindeki izlenimlerini bu kez Doğu'ya Seyahat adlı üçlemenin son cildine konu yaptı.

Bu eser 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nın bölgedeki etkilerine, eyaletin idaresine, toplumsal hayata ve ticarete dair önemli ayrıntıla 1830'ların Trabzonu'nun siyasi ve sosyal yapısının canlı bir tablosunu ortaya koyar. Akademik çalışmalarını Trabzon merkezli Fransız konsolosluğu ve konsolosluk raporları üzerinde yoğunlaştıran Özgür Yılmaz, Victor Fontanier'nin konsolosluk görevlisi olarak Trabzon'dan Fransız Elçiliği ve Dışişleri Bakanlığı'yla yapmış olduğu yazışmalardan hareketle hazırlamış olduğu ayrıntılı giriş kısmı ile Fontanier'nin seyahatnamesine dair farklı bir yaklaşım getirmekte. Yılmaz, Fontanier'nin seyahatnamesi ile resmi yazışmaları arasında önemli benzerlikler bulunduğunu ortaya koyarak içerik açısından seyahatname literatürünün zenginlini Fontanier'in Trabzon izlenimleri üzerinden göstermektedir.