^#smrgSAHAF Bahriye Nazırı ve 4. Ordu Kumandanı Cemal Paşa Hatıratı -

Cemal Paşa'nın, "memleketin umumi siyasetiyle doğrudan iştigalim 23 Aralık 1913 tarihli hükümet darbesiyle başlar. Pek büyük bir kıymet ve ehemmiyete haiz olduğuna kani olduğum İstanbul Muhafızlığını deruhte ettiğim bu tarihten itibaren memleketin umumi siyasetinde doğrudan doğruya amil olmaya başladığım için, hatıratıma bu tarihi başlangıç olarak aldım." dediği hadise, Sultan II. Abdülhamid'in hal'iyle sonuçlanan meşhur Babıali baskınıdır. Talat ve Enver Paşalarla birlikte İttihat Terakki'nin mahut üç paşasından biri olan Cemal Paşa, 22 Temmuz 1922'de, Tiflis'te uğradığı suikast sonucu ölümüne kadar tam bir "görev adamı" olarak İkinci Meşrutiyetten Birinci Dünya Savaşına, Ermeni meselesinden Filistin ve Arap sorununa, Balkanlardan Kafkaslara, ülkenin kaderini tayin eden bütün büyük hadiselerin içinde başrol oyuncuları arasında yer almıştır.

İkinci Meşrutiyette İstanbul Muhafızlığı ve Nafia Nazırlığı, Birinci Cihan Harbinde Bahriye Nazırlığı ve 4. Ordu Kumandanlığı ile şüphesiz ki o, yirminci yüzyıl başlarındaki Türk tarihinin en önemli kişilerinden biri olmuştur.